موضوع امسال همایش كنكاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران كه هر سه سال یك‌بار برگزار می‌شود، «دگرگونی‌ها و پایداری‌های جامعه ایران، امیدها و بیم‌ها» است. در همین راستا دبیرخانه همایش، اقتراحی را با جمعی از صاحب‌نظران در میان گذاشته است. روزنامه اعتماد با استقبال از این اقتراح با انجمن جامعه‌شناسی ایران (برگزاركننده همایش) همكاری كرده و پاسخ صاحب‌نظران به این اقتراح را درج می‌كند.
١-مهم‌ترین ویژگی جامعه ایران در تاریخ معاصر چیست؟
تاریخ معاصر را اگر از مشروطیت در نظر بعد بگیریم، مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه ما را می‌توان شامل این موارد دانست:
جامعه‌ای كمال‌گرا كه به دستاوردهای كوچك قانع نیست و همواره انتظار دارد با یك جهش به دستاوردهای بزرگ برسد.
دارای انتظارات غیرواقعی از حكومت: با همان نگاه كمال‌گرایانه دولت‌ها را ارزیابی می‌كند و از آنها انتظارات غیرواقعی دارد.
بی‌اعتماد به دولت (پایین بودن سرمایه اجتماعی میان جامعه و دولت): در عین حالی كه از دولت انتظارات بزرگ دارد اما به آن بی‌اعتماد است و حاضر به مشاركت و همكاری با آن در جهت تحولات سازنده نیست و منافع خود را با دولت در یك راستا نمی‌بیند.
فاقد مهارت گفت‌وگو: جامعه‌ای كه مهارت لازم را برای گفت‌وگوی جمعی درباره مسائل خویش ندارد.
نقدناپذیر: اصولا نقد برای او یك ضد ارزش است و به همین خاطر در مهارت نقد كردن و نقد شدن هیچ سرمایه‌گذاری نكرده است.
خودبزرگ‌بین: ارزیابی این جامعه از ارزش‌ها و جایگاه خودش غیرواقعی و فراتر از قابلیت‌ها و داشته‌های آن است.
رانت‌طلب: صد سال ورود درآمد نفت، این جامعه را به یك جامعه رانت‌طلب تبدیل كرده است.
پوپولیست: عوام‌گرایی در ایران دوسویه است، هم سیاستمدارانش عوام‌گرا هستند و هم جامعه به سرعت قابلیت برافروختگی عوام‌گرایانه دارد. هیجانات ناشی از عوام‌گرایی در ایران بسیار آسیب‌زا بوده است.
ناصبور: این جامعه خودبزرگ‌بین و كمال‌گرا در عین حال تمایل دارد خیلی سریع به اهداف و خواسته‌هایش برسد.
این مجموعه ویژگی در یك‌صد سال گذشته دست به دست هم داده و بیشتر كوشش‌ها و پویش‌های جمعی و عمومی جامعه ایران را برای عبور از وضعیت توسعه‌نیافتگی به شكست كشانده است.
٢- مهم‌ترین تغییرات اجتماعی ایران معاصر از دید شما كدام است؟
گسترش سریع و فراگیر شهرنشینی،
باسوادی فراگیر،
گسترش شدید تحصیلات عالی و حضور اجتماعی زنان،
كاهش شدید و سریع نرخ زادآوری جمعیت،
كاهش شدید مرجعیت نهادهای دینی،
گسترش و پذیرش و نفوذ شدید فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی.
٣- چه مفهومی مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعی ایران را وصف می‌كند؟
تغییر الگوی توزیع قدرت (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) به نفع زنان،
افول مرجعیت نهادهای دین.
٤- روندهای اصلی تغییرات اجتماعی كنونی ایران كدامند؟
جامعه ایران به سرعت به سمت پذیرش سكولاریسم در حال حركت است.
جامعه ایران به سرعت در حال ادغام فرهنگی با جامعه جهانی (جهان توسعه یافته) است.
«كسب رفاه» در حال تبدیل شدن به «ارزش محوری» در جامعه ایران است.
مشروعیت‌زدایی از حكومت پررنگ‌ترین فرآیند سیاسی زنده در بین نخبگان ایرانی است.
تعارضاتی كه روندهای بالا بین جامعه و حكومت ایجاد می‌كند زمینه را برای گسترش بالقوه خشونت در ایران آماده می‌كند. بنابراین خشونت‌گرایی نیز یكی از روندهای مهم و پنهان در ایران امروز است.
٥- برای شخص شما كدام خصوصیت این تغییرات، امید‌آفرین و كدام بیم‌آفرین هستند؟
امیدآفرین‌ها:
تغییر الگوی توزیع قدرت به نفع زنان،
گسترش زمینه پذیرش سكولاریسم،
محوری شدن ارزش «كسب رفاه»،
افول مرجعیت نهاد دین،
گسترش باسوادی،
گسترش نفوذ فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی،
كاهش نرخ زادآوری جمعیت.
بیم‌آفرین‌ها:
مشروعیت‌زدایی از حكومت،
روندهای تعمیق بالقوه خشونت،
سرعت ادغام فرهنگی با جامعه جهانی،
رشد سریع شهرنشینی.
نظرات